Η καινοτομία γεννιέται ή γίνεται;

Ο Ηλίας Καραβόλιας θέτει το φιλοσοφικό ερώτημα: Αν η καινοτομία γεννιέται ή γίνεται. Και ποια τα ποια ποιοτικά χαρακτηριστικά έχουν προσδεθεί στην μαγική έννοια της, η οποία φαίνεται να είναι η κινητήριος δύναμη στην 4η βιομηχανική επανάσταση.

Όσοι αρέσκονται στην ιστορία της μακροοικονομικής θεωρίας – και ο σύρων αυτές τις γραμμές ανήκει σε αυτούς – θα έχουν διαβάσει το παράδοξο του καθηγητή Solow που το 1987 διατύπωσε το “πώς γίνεται και τόσοι πολλοί υπολογιστές δεν αποτυπώνουν απόδοση στους στατιστικούς δείκτες της παραγωγικότητας”. Ουσιαστικά διατύπωσε την θεωρία που λέει ότι η εισαγωγή νέων τεχνολογιών δεν αποτυπώνεται στην παραγωγικότητα της εργασίας.

Τρείς δεκαετίες μετά μάλλον έχει ”λύθει” το παράδοξο: καινοτομία. Μετρήσιμη μεν, μή σταθμισμένη δε ως προς την αποτελεσματικότητα της στον λόγο Εργασίας/Κεφαλαίου αλλά και στον λόγο Εργασίας/Προιόντος. Τι έχει αλλάξει άραγε (πέραν φυσικά του διαδικτύου και της υπερδικτύωσης) ; Ποιά ποιοτικά χαρακτηριστικά έχουν προσδεθεί στην μαγική έννοια της καινοτομίας που φαίνεται να είναι η κινητήριος δύναμη και στην 4η βιομηχανική επανάσταση;

Το ουσιαστικό ερώτημα είναι το κατα πόσο μπορεί να εκπαιδευτεί το ανθρώπινο μυαλό ώστε να γεννάει ιδέες καινοτόμες που μετά θα μετασχηματίζονται σε προιόν ή υπηρεσία. Όλες οι χώρες διψούν για τέτοια εκπαιδευτικά προγράμματα που θα παρακινούν τους νέους να γεννούν ιδέες, να σκέφτονται διαφορετικά, να δημιουργούν στην ουσία τις περίφημες ”αλγοριθμικές μηχανές” στην σκέψη.  

Στην χώρα μας κεντρικό ζητούμενο είναι η ανάπτυξη. Δηλαδή οι νέες θέσεις εργασίας μέσω ιδιωτικών επενδύσεων. Τι επενδύσεις όμως χωράει η ελληνική οικονομία; Όχι φυσικά μαγαζιά που σερβίρουν καφέ και τυρόπιτες. Συνεπώς μιλάμε για ανάγκη καινοτομίας. Και ιδού το ερώτημα: ποιοί και πώς θα γεννήσουν την καινοτόμο ιδέα ; Ποια στοιχεία θα αποβληθούν( μιμητισμός) και ποιά θα επικρατήσουν( ανταγωνισμός) στον ανθρώπινο νου ώστε να προκύψει το καινούργιο ; Πόσο πρακτική είναι στην ουσία η περίφημη -στις σχολές MBA κυρίως – φράση ”thinking outside the box ” ;

Το μείζον ζητούμενο -που εξελίσσεται σε πανανθρώπινο πρόβλημα- για όλους είναι το πώς θα γεννηθεί μια επιχειρηματική ιδέα.Και εμείς οι οικονομολόγοι (αλλά θα έλεγα κυρίως όλοι οι ειδικοί στο mentoring /coaching/ consulting/ entrepreneurship) οφείλουμε να διδάσκουμε κάτι πέρα και έξω απο τις παραδοσιακές οικονομικές θεωρίες επιχειρηματικότητας .Αναφέρομαι στην αλγοριθμική τέχνη και τις δομές κινήτρων για γέννηση ιδεών. Ουσιαστικά πρέπει πλέον να ενώσουμε τα οικονομικά με την γνωσιακή επιστήμη και τα μαθηματικά, ώστε στην εποχή της απαιτητικής ψηφιακής υπερδικτύωσης, το υποκείμενο να μάθει να σκέφτεται σε εναλλακτικά μονοπάτια. 

Οι Christian και Griffiths στο Berkley έχουν συγγράψει το εξαιρετικό ”Algorithms to Live By- The Computer Science”, όπου αποτυπώνουν την τέχνη της αλγοριθμικής σκέψης αλλά και την δομή της επιστήμης των υπολογιστών στην καθημερινή ζωή. Έννοιες όπως timeboxing, πρότερες πιθανότητες, ανάδρομη σκέψη, αποκλίνουσα ιδέα, αντεπικύρωση, υπερπροσαρμογή, συναντούν τις κλασικές πλέον έννοιες της συμπεριφορικής οικονομικής ( περιορισμένη ορθολογικότητα,αγκίστρωση,υπεραυτοπεποίθηση,πρόσδεση σε μή ορθολογικά πλάνα,βελτιστοποίηση του άστοχου,κ.α) και συνθέτουν ένα νέο πλαίσιο επεξεργασίας δεδομένων και προβολών της σκέψης.  Ο ανθρώπινος νούς μπορεί πλέον να  να γίνει μεθοδικός στην γέννηση νέων ιδεών. Το σύγχρονο εκπαιδευτικό υποκείμενο που πιέζεται έντονα απο την υπερανάλυση δεδομένων και ξεχνάει βασικές παραμέτρους που ρυθμίζουν τις λεωφόρους πληροφορίας(όπως αυτή που λέει ότι τα μικρά δεδομένα είναι στην ουσία συγκαλλυμένα μεγάλα δεδομένα) μοιάζει εγκλωβισμένο σε μια τεχνοκρατική σκέψη, ενώ η καινοτομία στην ουσία απαιτεί ”απομάκρυνση” απο την συνηθισμένη/παραδοσιακή τεχνογνωσία προσέγγισης των ιδεών και των οραμάτων.

Το μέγα ζητούμενο λοιπόν της εποχής, η καινοτομία, ειδικά σε κλάδους όπως η τεχνητή νοημοσύνη και η νανοτεχνολογία, δεν είναι απλά η έννοια αυτή καθ αυτή αλλά ο δρόμος προς αυτή καθώς και η μεθοδικότητα προσέγγισης μιας καινοτόμου ιδέας. Τόσο η τυχαιότητα όσο και η υπερδικτύωση/υπερπληροφόρηση και υπερσυσσώρευση δεδομένων μπορούν πλέον να ενσωματωθούν στην γνωσιακή επιστήμη και να αποκωδικοποιηθούν ώστε να εκπαιδευτεί ο ανθρώπινος νους να βλέπει το καινούργιο, το διαφορετικό, το εναλλακτικό. Χωρίς αυτή την αλλαγή νοοτροπίας, που συνεπάγεται και προυποθέτει ταυτόχρονα αλλαγή στο εκπαιδευτικό μοντέλο των σχολών, κανένα ΑΕΠ και καμία ανάπτυξη δεν θα έχουν βιώσιμη άνοδο,με συνέπεια η πίτα του παραγόμενου εισοδήματος να μην μεγαλώνει και να μην επαρκεί για όλους. Και τότε,φράσεις και συνθήματα σαν αυτό του γάλλου προέδρου Macron(”θα κάνω όλη την Γαλλία να γεμίσει start-ups”) θα μοιάζουν πυροτεχνήματα…